ماهنامه علمی سبک شناسی نظم و نثر فارسی (بهار ادب)
سال 15، شماره 4، تیر 1401 ، شماره پی در پی 74

بررسی سبک شناسی منظومۀ غنایی «ناظر و منظور» اثر وحشی بافقی

صفحه (203 - 219)
معصومه اسدزاده ، فرهاد فلاحت‌خواه (نویسنده مسئول)، نجیبه هنرور
تاریخ دریافت مقاله : اردیبهشت 1400
تاریخ پذیرش قطعی مقاله : مرداد 1400

چکیده

زمینه و هدف: وسیعترین نوع ادبی در شعر فارسی، مربوط به حوزۀ غنایی است و بخش عمدۀ ادبیات غنایی ایران به منظومه های عاشقانه تعلق دارد. در این مقاله به بررسی سبک‌شناسی یکی از این آثار با نام «ناظر و منظور» اثر وحشی بافقی پرداخته میشود.

روش مطالعه: این مقاله براساس مطالعات کتابخانه ای و به شیوۀ توصیفی-تحلیلی انجام شده است.

یافته ها: مثنوی عاشقانۀ ناظر و منظور بر وزن خسرو و شیرین نظامی است که داستان دو دلدادۀ چینی را روایت میکند که پس از سالها دوری در مصر به یکدیگر میرسند. هرچند تمام مثنویهای عاشقانۀ بعد از نظامی، نوعی نظیره و تقلید از آثار نظامی هستند، لطف بیان، طراوت و سادگی زبان و مخصوصاً سوزوگداز موجود در منظومۀ ناظر و منظور باعث جذابیت این اثر شده است.

نتیجه گیری: مقدمۀ اثر بعلت پرداختن به موضوعاتی مانند خلقت انسان، دنیا و... تا حدی دارای زبانی فاخر و سنگین است، اما متن اصلی داستان نرم و ساده و دلنشین است. توجه وحشی به آرایه های لفظی مانند تکرار زیاد است اما چندان در قید کاربرد جناس نیست؛ مگر در قوافی کم واج که ناخودآگاه کلمات با هم دارای جناس میشوند. انتخاب بحر هزج باعث تناسب وزن با موضوع سخن گردیده است. بیشترین نوع تشبیهات حسی به حسی است، استعاره ها بیشتر مکنیه اند و کنایه ها بیشتر عامیانه و محاوره ای هستند. بزرگترین مضمون موجود در این منظومه عشق است، البته عاشق و معشوق در این منظومه با وجود مذکر بودن، عشقی پاک و بی‌آلایش و افلاطونی دارند. بعد از مضمون عشق، مضامینی مانند توصیف و پند و اندرز نیز در اثر دیده میشود.

کلمات کلیدی
وحشی بافقی , ناظر و منظور , سبک‌شناسی , سطح زبانی , سطح ادبی , سطح فکری

• انواع ادبی و آثار آن در زبان فارسی، رزمجو، حسین (1385) مشهد: دانشگاه فردوسی.
• بررسی وجوه مشترک داستانی در منظومه های مهر و مشتری و ناظر و منظور بر مبنای نظریۀ بیش‌متنیت ژرار ژنت، محمدی فشارکی، محسن و طلایی، مولود (1394) مطالعات زبان و ادبیات غنایی (16) 5، صص: 37-48.
• تاریخ ادبیات ایران، رضازادۀ شفق، صادق (1350) شیراز: دانشگاه شیراز.
• تاریخ ادبیات در ایران، صفا، ذبیح الله (1364) جلد پنجم، تهران: فردوسی.
• داستانهای منظوم غنایی از آغاز شعر فارسی دری تا ابتدای قرن هشتم، غلامرضایی، محمد (1370) تهران: فردابه.
• دیوان اشعار، (1386) به کوشش پرویز بابایی، چاپ پنجم، تهران: نگاه.
• دیوان کامل، وحشی بافقی، کمال الدین (1343) ویراستۀ حسین نخعی، تهران: امیرکبیر.
• سفر در مه، پورنامداریان، تقی (1374) تهران: نگاه.
• شاهدبازی در ادبیات فارسی، شمیسا، سیروس (1381) تهران: فردوس.
• شکل‌گیری نهضت پیش رمانتیسم ادبی در شعر فارسی (با تکیه بر مثنوی ناظر و منظور وحشی بافقی) عباسی، سکینه و هاشمی، روح الله (1394) مجلۀ شعرپژوهی دانشگاه شیراز، (1) 7، صص: 123-146.
• صورخیال در شعر فارسی، شفیعی کدکنی، محمدرضا (1380) تهران: آگاه.
• عرفان و ادب در عصر صفوی، تمیم داری، احمد (1372) تهران: حکمت.
• موسیقی شعر، شفیعی کدکنی، محمدرضا (1386) تهران: آگه.